Właściwość sądu w postępowaniu cywilnym

Właściwość sądu w postępowaniu cywilnym

Jak ustalić właściwość sądu?

Właściwość sądu określa zakres spraw, którymi może się on zajmować. Dla prawidłowego przebiegu postępowania konieczne jest ustalenie sądu właściwego do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Poprawnie określona podstawa prawna i właściwość sądowa są kluczowe przy wnoszeniu pozwu i niezwykle istotne dla zapewnienia sprawnego, efektywnego i skutecznego postępowania.

Rodzaje właściwości sądowej

Właściwość rzeczowa sądu

Właściwość rzeczowa dzieli sprawy rozpatrywane w pierwszej instancji pomiędzy sądy różnego rzędu. W polskim procesie cywilnym sprawy cywilne w pierwszej instancji rozpoznają sądy rejonowe (niższej instancji, niższego rzędu) oraz sądy okręgowe (wyższej instancji, wyższego rzędu).

Co do zasady sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych.

Właściwość rzeczowa sądu pierwszej instancji jest uzależniona od wartości przedmiotu sporu.

Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:

prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia;
o roszczenia wynikające z Prawa prasowego;
o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 100 000 złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym;
o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni;
o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie istnienia lub nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną;
o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem;
o roszczenia wynikające z naruszenia praw przysługujących na mocy przepisów o ochronie danych osobowych.

Przekazanie sprawy

Jeżeli przy rozpoznawaniu sprawy w sądzie rejonowym powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd ten może przekazać sprawę do rozpoznania sądowi okręgowemu.

Właściwość miejscowa sądu

Właściwość miejscowa sądu to kwestia niezwykle istotna dla prawidłowego przebiegu postępowania cywilnego. Określa ona, który sąd jest właściwy do rozpoznania danej sprawy. Właściwe ustalenie właściwości miejscowej pozwala na sprawne i efektywne prowadzenie postępowania, a także na ochronę praw stron.

Właściwość ogólna

Powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. Miejsce zamieszkania określa się według przepisów kodeksu cywilnego.

Zgodnie z kodeksem cywilnym miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Warto pamiętać, że miejscem zamieszkania jest miejscowość, w której pozwany posiada centrum swoich spraw życiowych, a nie konkretny adres. Przepisy wskazują również, że można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.

A co jeśli pozwanym nie jest osoba prawna?

Powództwo przeciwko osobie prawnej np. spółce z o.o. wytacza się przed sądem według miejsca jej siedziby, które wynika bezpośrednio z Krajowego Rejestru Sądowego.

Wyjątki od zasad ogólnych

W niektórych przypadkach możliwe jest wytoczenie powództwa przed sąd inny niż wskazany w zasadach ogólnych.

Właściwość przemienna sądu

Właściwość przemienna to szczególny rodzaj właściwości miejscowej sądu, który daje powodowi możliwość wyboru sądu, do którego wniesie pozew. Obok sądu właściwego miejscowo według przepisów ogólnych, powód może wybrać inny sąd, który również będzie właściwy miejscowo, a będzie on położony korzystniej dla strony powodowej.

Przykłady właściwości przemiennej

Sprawy o alimenty i ustalenie ojcostwa – powództwo o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i związane z tym roszczenia wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.
Sprawy o roszczenia majątkowe przeciwko przedsiębiorcy – powództwo o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy można wytoczyć przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału.
Sprawy wynikające z umów – powództwo o zawarcie umowy, ustalenie jej treści, o zmianę umowy oraz o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, a także o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy można wytoczyć przed sąd miejsca jej wykonania.

Za miejsce wykonania umowy uważa się miejsce spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umów danego rodzaju, w szczególności w przypadku:

sprzedaży rzeczy ruchomych – miejsce, do którego rzeczy te zgodnie z umową zostały lub miały zostać dostarczone;
świadczenia usług – miejsce, w którym usługi zgodnie z umową były lub miały być świadczone.

W przypadku wątpliwości miejsce wykonania umowy powinno być stwierdzone dokumentem.

Sprawy o roszczenie z czynów niedozwolonych – powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
Sprawy naruszenia dóbr osobistych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu – powództwo o ochronę dóbr osobistych naruszonych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda.
Sprawy o roszczenia z najmu lub dzierżawy – powództwo o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości wytoczyć można przed sąd miejsca położenia nieruchomości.
Sprawy przeciwko zobowiązaniu z weksla lub czeku – powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku można wytoczyć przed sąd miejsca płatności. Kilku zobowiązanych z weksla lub czeku można łącznie pozwać przed sąd miejsca płatności lub sąd właściwości ogólnej dla akceptanta albo wystawcy weksla własnego lub czeku.
Sprawy o roszczenie wynikające z czynności bankowej – powództwo o roszczenie wynikające z czynności bankowej przeciwko bankowi, innej jednostce organizacyjnej uprawnionej do wykonywania czynności bankowych lub ich następcom prawnym można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda.

Właściwość wyłączna sądu

Właściwość wyłączna to szczególny rodzaj właściwości miejscowej sądu, który wyłącza stosowanie przepisów o właściwości ogólnej i przemiennej w określonych kategoriach spraw. Oznacza to, że sprawy te muszą być rozpoznawane przez ściśle określony sąd, bez możliwości wyboru innego sądu przez strony. Jednocześnie właściwość wyłączna pozwala na skoncentrowanie spraw o podobnym charakterze w jednym sądzie, co sprzyja wypracowaniu jednolitej linii orzeczniczej i zwiększa sprawność postępowania.

Rodzaje spraw objętych właściwością wyłączną

Sprawy o własność lub inne prawa majątkowe na nieruchomości – powództwo o własność lub inne prawa rzeczowe na nieruchomości, posiadanie nieruchomości, roszczenia wynikające ze wzniesienia budynku na cudzym gruncie, wytacza się wyłącznie przed sąd miejsca położenia nieruchomości, przy czym jeżeli przedmiotem sporu jest służebność gruntowa, właściwość oznacza się według położenia nieruchomości obciążonej. Właściwość powyższa rozciąga się na roszczenia osobiste związane z prawami rzeczowymi i dochodzone łącznie z nimi przeciwko temu samemu pozwanemu. Sąd właściwy może na zgodny wniosek stron przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli przemawiają za tym względy celowości.
Sprawy spadkowe – powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Sprawy ze stosunku członkostwa spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia – powództwo ze stosunku członkostwa spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia wytacza się wyłącznie według miejsca ich siedziby.
Sprawy ze stosunku małżeństwa – powództwo ze stosunku małżeństwa wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda.
Sprawy między rodzicami, a dziećmi oraz między przysposabiającym a przysposobionym – powództwo ze stosunku między rodzicami a dziećmi oraz między przysposabiającym a przysposobionym wytacza się wyłącznie przed sąd miejsca zamieszkania powoda, jeżeli brak jest podstaw do wytoczenia powództwa według przepisów o właściwości ogólnej.

Ważne!

Jeżeli uzasadniona jest właściwość kilku sądów albo jeżeli powództwo wytacza się przeciwko kilku osobom, dla których według przepisów o właściwości ogólnej właściwe są różne sądy, wybór między tymi sądami należy do powoda.

To samo dotyczy wypadku, gdy nieruchomość, której położenie jest podstawą oznaczenia właściwości sądu, jest położona w kilku okręgach sądowych.

Właściwość umowna sądu czyli tzw. umowa prorogacyjna

Strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej lub jeżeli powód nie złożył pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Strony mogą również ograniczyć umową pisemną prawo wyboru powoda pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów.

Strony nie mogą jednak zmieniać właściwości wyłącznej.

Podsumowanie

Właściwe ustalenie właściwości rzeczowej i miejscowej sądu jest kluczowe dla prawidłowego przebiegu postępowania cywilnego. Stosowanie zasad właściwości sądu pozwala na sprawne i efektywne prowadzenie postępowania, a także na ochronę praw stron. W przypadku wątpliwości co do właściwości rzeczowej czy miejscowej sądu, warto skonsultować się z adwokatem, który pomoże w wyborze właściwego sądu oraz wyjaśni wszelkie wątpliwości.

Pomoc prawna w Katowicach

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w Katowicach, zapraszam do kontaktu z moją kancelarią. Jako adwokat posiadam wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu spraw cywilnych i chętnie pomogą Ci w ustaleniu właściwości miejscowej sądu oraz w przygotowaniu i wniesieniu pozwu.

Zapewniam profesjonalną reprezentację przed sądem na każdym etapie postępowania.

Autor: Adwokat Rafał Kirsch